در گفت‌وگویی با دکتر سیدمهدی موسوی، مدیرعامل شرکت داروسازی تماد و عضو هیأت مدیره سندیکای تولید‌کننده مواداولیه دارویی، درباره چالش‌ها و فراز و نشیب‌های صنعت دارو در ایران بحث کرده‌ایم.
- مهم‌ترین مشکل بر سر راه تولیدکنندگان دارو چیست؟
مشکل ارز و زمان تخصیص آن یکی از مسائل و دغدغه‌های عمده تولیدکنندگان را تشکیل می‌دهد. بی‌ثباتی نرخ ارز روی طرح‌ها و پروژه‌های تحقیقاتی تأثیر منفی دارد و در نتیجه سرمایه‌گذاری در این زمینه را با مشکل مواجه می‌کند. سازمان‌های اصلی سهامدار ما سرمایه‌گذاری بلندمدت در این زمینه را با توجه با نرخ ارز، پر ریسک می‌دانند چون پیش‌بینی آینده مبهم است. به همین دلیل ما ترجیح می‌دهیم به جای سرمایه‌گذاری بلندمدت در این عرصه، پروژه‌های کوتاه‌مدت را در دستور کار خود قرار دهیم چون امکان پیش‌بینی آینده تا حدودی وجود دارد.
- آیا به شما ارز با نرخ مرجع اختصاص داده نمی‌شود؟
ما از دو کانال ارز مورد نیاز را تأمین می‌کنیم، ارزی که با نرخ مرجع به ما داده می‌شود صرفا برای خرید مواد مؤثره و مواداولیه اصلی است ولی برای خرید مواد بسته‌بندی و مواد جانبی از ارز مبادله‌ای استفاده می‌کنیم بنابراین قیمت‌گذاری دارو نیز با محاسبه ارز و بر همین اساس صورت می‌گیرد.
- چه میزان از داروی مورد نیاز کشور از خارج از ایران تأمین می‌شود و چه مقدار به آن ارز اختصاص داده می‌شود؟
به لحاظ عددی حدود 95 تا 96درصد داروها در داخل کشور تولید می‌شود در نتیجه حدود پنج‌درصد داروها وارداتی است اما همین مقدار کم براساس آمار وزارت بهداشت، سالانه حدود دو تا 2/5 میلیارد دلار ارزبری دارد.
- چه میزان از مواداولیه داروسازی در کشور تأمین می‌شود؟
تقریبا 50 تا 55درصد مواداولیه داروهای ساخت داخل در کشورمان تولید می‌شود. صنعت داروسازی ما سابقه‌ای بیش از 50سال دارد اما ما از بعد انقلاب اقدام به تولید مواداولیه دارویی کرده‌ایم. در حال حاضر 35کارخانه در این عرصه مشغول به‌کار هستند و بالغ بر 250قلم مواداولیه دارویی را تأمین می‌کنند. اساس صنعت تولید مواداولیه دارویی دانش شیمی است که بعد از انقلاب احیا شده و باتوجه به پیشرفت‌هایی که در دانش شیمی کسب کرده‌ایم توانسته‌ایم موفقیت‌های زیادی در بخش تولید مواداولیه به‌دست آوریم. تولید مواداولیه دارو در کشور صرفه‌جویی ارزی زیادی را برای ما به همراه داشته است چرا که با تولید هر ماده، قیمت جهانی آن افزایش یافته درحالی‌که گاه هزینه تولید آن 25درصد (یک‌چهارم) قیمت جهانی برای ما تمام شده است. در حال حاضر مواداولیه دارویی تولید ایران به 20کشور جهان صادر می‌شود.
- صنعت داروسازی چقدر با دانشگاه‌ها در ارتباط است؟
بستر اصلی این صنعت را ارتباط با دانشگاه و متخصصان و استادان و پژوهشگران دانشگاهی شکل می‌دهد و ما سعی می‌کنیم با قراردادهایی که با دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های شیمی و مهندسی‌شیمی می‌بندیم مولکول‌های اولیه دارویی را آماده کنیم. به‌عبارتی وقتی می‌خواهیم برای نخستین‌بار یک مولکول دارویی را تولید کنیم یا باید دانش فنی آن را از خارج از کشور بخریم یا در بخش تحقیق و توسعه خود شرکت داروسازی به آن برسیم و یا از متخصصان دانشگاهی بخواهیم آن را تولید کنند که ترجیح ما استفاده از ظرفیت و توانایی متخصصان داخلی است.
- چه میزان از داروهای تولید شده داخلی پایه گیاهی دارند؟
عمده داروهای ما پایه شیمیایی دارند. گیاهان دارویی که تبدیل به داروهای گیاهی می‌شود در 15سال گذشته رشد قابل‌توجهی داشته است. تمایل مردم به استفاده از داروهای گیاهی، سرمایه‌گذاران را نیز ترغیب کرده است که در این بخش بیشتر سرمایه‌گذاری کنند.
- آیا کیفیت مواداولیه دارویی که از کشورهای اروپایی وارد می‌شود با کیفیت موادی که از کشورهایی مثل هند و چین وارد می‌شود یکی است؟ آیا این تفاوت بر کیفیت دارو تأثیر نمی‌گذارد؟ البته منکر داشتن استاندارد فارماکوپه داروها نیستم ولی در همان محدوده استاندارد یک دارو می‌تواند در بالای محدوده و یک دارو در پایین محدوده قرار گیرد.
به‌طور کلی عمده مواداولیه داروسازی دنیا از دو کشور چین و هند تهیه می‌شود. باید توجه داشت همانطور که اشاره کردید این مواد دارای استاندارد فارماکوپه انگلستان و آمریکاست که دو استاندارد جهانی در این زمینه است، علاوه بر این از شرکت‌هایی خریداری می‌کنیم که دارای گواهینامه‌های جی‌ام‌پی هستند. بنابراین عمده مواداولیه دارویی ما نیز از این دو کشور خریداری می‌شود. واقعیت این است که برای ارزیابی تأثیر دارو فاکتورها و عوامل زیادی لازم است. تشخیص دقیق بیماری، تجویز صحیح دارو، مصرف درست آن و حتی فیزیولوژی بدن در تأثیرگذاری دارو مؤثر است. ما تا دوسال پس از انقضای دارو موظف به نگهداری مواداولیه دارو هستیم تا هر زمانی که دارو باعث ایجاد یک مشکل احتمالی شد قابل رهگیری باشد.
- پس چرا یک داروی یکسان از چند کارخانه متفاوت برای درمان یک عارضه گاه دارای تأثیر متفاوت است؟
مواداولیه استفاده شده برای تولید دارو یکسان است اما مواد جانبی که به دارو اضافه می‌شود ممکن است متفاوت باشد. از سوی دیگر مکانیسم بدن نیز در برابر این داروها یکسان نیست بنابراین ممکن است تأثیر متفاوتی داشته باشد؛ هر چند داروهای مذکور دارای استاندارد هستند.
- یک شرکت برای پایین آوردن هزینه تولید دارویی ممکن است از مواد جانبی‌ای استفاده کند که دارای کیفیت پایین‌تری است و شرکتی دیگر که کیفیت دارو برایش مهم است از مواد با‌کیفیت بالاتر استفاده می‌کند که گاه ممکن است روی قدرت تأثیرگذاری دارو مؤثر واقع شود. اینطور نیست؟
کیفیت در یک محدوده قابل‌قبول تعریف می‌شود ولی ممکن است دو‌داروی یکسان از دو تولید‌کننده مختلف یکی در بالاترین حد و دیگری در پایین‌ترین حد این استاندارد قرار گیرند و به همین دلیل است که برخی پزشکان دارویی را از یک شرکت دارویی خاص تجویز می‌کنند.
